Foto genomen vanuit Antwerpen stad, richting Vlaams Hoofd. Het Kursaal in het midden, recht tegenover de Suikerrui. Helemaal rechts de Belvédère.
Graag uw opmerkingen en andere interessante informatie. Bezoek ons Forum .
Iedereen kent wel het “Casino-kursaal” van Blankenberge of het “Kursaal” in Oostende. Ook de naam “Le Trocadéro” te Parijs is mogelijks een naam die een belletje doet rinkelen. Wat velen echter niet meteen vermoeden is het feit dat in Zwijndrecht, tussen ongeveer 1885 en de eerste wereldoorlog, ooit een “Kursaal” heeft gestaan, dat bovendien vergeleken werd met de Trocadéro.
Dit drukbezochte gebouw stond aan de oevers van de Schelde op het Vlaams Hoofd, tot 1923 grondgebied van de gemeente Zwijndrecht.
Lange tijd was dit Vlaams Hoofd een gehucht zoals er in Vlaanderen veel waren, tot het eind 19de eeuw plotseling vervelde tot een gekend ontspanningsoord (denken we al alleen maar aan de overheerlijke mosselen), ook voor de 'betere' klasse. Deze omschakeling heeft ongeveer op hetzelfde tijdstip plaatsgevonden als de Antwerpse wereldtentoonstelling van 1885 (zie ook het artikel over deze tentoonstelling in ons jaarboek 2014). Deze wereldtentoonstelling luidde een Belle-Epoqueperiode in. Wie van Antwerpen stad richting Sint Anneke of het Vlaams Hoofd keek, zag rechts van de oude dorpskern een mondain stukje Zwijndrecht met niet alleen het Kursaal, maar ook de jachthaven en de Belvédère (een casino, soms verkeerdelijk aangeduid als de Trocadéro).
Het Kursaal was te situeren aan de Schelde recht tegenover de Suikerrui en werd door journalisten vergeleken met het toenmalige Trocadéro te Parijs waar het ook de vorm van had. Op diezelfde plaats stond oorspronkelijk een kleine scheepswerf, de “Chantier Retsin” (nog te zien op sommige oude kaarten). Mogelijks kan er een verband gelegd worden tussen deze werf en Louis Retsin, scheepsbouwer en provincieraadslid en actief in de Antwerpse roei- en zeilwereld.
Zicht op kursaal en pier
Het Kursaal was vooral een restaurant waar de kinderen zich konden uitleven op schommels en draaimolens in de “lusthof” terwijl de ouders op het terras zaten dat als een pier in de Schelde dook.
Kursaal, de lusthof
Het interieur van het Kursaal had een exotische aanblik aangezien er als palmbomen uitgevoerde pilaren stonden en verscheidene allegorische beelden de muren versierden. Om het geheel nog mondainer te maken, werden de aankomende bezoekers vergast op twee zittende leeuwen met versteende blik. Het gebouw zelf kende naast het gelijkvloers (met terras) een eerste verdieping met een kleinere verbruikszaal en een tweede verdieping die dienst deed als uitkijktoren. Het materiaal dat gebruikt werd, bestond voornamelijk uit glas en hout.
Kursaal - interieur. Postkaart afgestempeld Augustus 1904.
De bouwmeester was een zekere M.F. Waldenier. Een krantenartikel uit die tijd omschreef het gebouw als volgt: “Aan den overkant van de Schelde tegenover de Suikerrui wordt op dezen oogenblik eene grote zaal gebouwd in den vorm van de Trocadéro van Parijs. Dit gebouw zal kunnen dienen tot uitstapke voor de Antwerpenaars zoowel ’s morgens als ’s avonds; als wanneer er concerten en verschillende vertooningen worden gegeven. De koepel met een beeld bekroond zal 22m hoog zijn, het gebouw in halven cirkel 8m., de lengte wordt 40m met 8m voorgevel, die tot aan de Scheldeboord palen zal. De hof zal 4000m² zijn”. Uiteindelijk waren er tussen de bovenstaande, wat lyrische, beschrijving en de werkelijkheid wel enkele verschillen. Het beeld op de koepel is er nooit gekomen en reeds rond de eeuwwisseling (1900) verdwenen de twee obelisken, die naar het voorbeeld van de Parijse Trocadéro het gebouw moesten versieren. Het valt trouwens op dat het hoofdgebouw van de wereldtentoonstelling van 1885 een gelijkaardig bouwconcept had met twee obelisken en een groot beeld (een wereldbol).
Het restaurant werd vanaf het begin tot op het einde uitgebaat door dezelfde personen, het echtpaar Wens-Cappaert. Heel lang heeft het monumentale gebouw er niet gestaan. Toen de Duitsers tijdens de eerste wereldoorlog Antwerpen naderden, wisten ze dat er nog Belgische soldaten gelegerd waren in het Kursaal, met als gevolg dat ze hun kanonnen er op richtten. De Belvedère werd bijvoorbeeld volledig in puin geschoten. Het Kursaal had meer geluk en werd nog een tijd gebruikt door de bezetter, maar werd uiteindelijk toch in 1918 gesloopt, nadat er begin van dat jaar een verkoop had plaatsgevonden op Duits bevel, met de verplichting om het gebouw verder af te breken. De ruïnes waren na de oorlog echter nog een hele tijd zichtbaar.
Het Kursaal heeft dus al bij al nog geen 40 jaar bestaan, maar de foto’s laten ons toch toe om wat weg te mijmeren bij dit verloren stukje grandeur!
Bronnen:
VAN PEEL, E., Van oever tot oever aan de Schelde te Antwerpen, 1969.
SMET, W., Kijk op Zwijndrecht en Burcht, 1981.
LAUWERS F., Oud Sint Anneke herleeft, 1983.
KOCKELBERG, G.K., Kroegentocht rond de Borgerweert, 1994.
Tekst en postkaarten: Peter Van den Eynde.