De gerestaureerde broederschool Sint Jozef
Graag uw opmerkingen en andere interessante informatie. Bezoek ons Forum.
We gaan even terug naar het midden van de 19de eeuw. Het lager onderwijs te Burcht vond plaats in een gehuurd lokaal. Het was veel te klein en de toestand was erbarmelijk. Pas in 1858 werd een gebouw opgericht door de gemeente in de Kerkendam met een eigen school, een onderwijzerswoning en gemeentehuis. De wet voorzag toen in gratis onderwijs voor de arme kinderen. Er bestond echter geen schoolplicht en er was geen verbod op kinderarbeid. Vele kinderen liepen enkel school wanneer ze niet economisch ingeschakeld werden. Praktisch gezien was er een grotere aanwezigheid tijdens de winter dan in de zomer.
De schoolstrijd op nationaal vlak tussen liberalen en katholieken (1879-1884) had verregaande gevolgen voor de organisatie van het onderwijs. In tegenstelling tot Zwijndrecht verliep de schoolstrijd in Burcht veel rustiger. Het gemeentebestuur was niet geneigd een gemeentelijke meisjesschool op te richten, maar steunde volop het initiatief van de pastoor om een vrije meisjesschool op te richten. Dit werd in 1882 een feit. Alle meisjes verlieten daarop de gemeenteschool.
Er waren garanties van het gemeentebestuur naar de pastoors dat de gemeenteschool zijn katholiek karakter zou behouden.
Pastoor De Clercq had een andere opinie. In 1906 nam hij het initiatief om een katholieke school op te richten. Hij kocht van de gezusters Cop een aantal percelen grond en startte met de bouw van de school. De scheepswerf van Victor Frans Maes lag daar ook en verhuisde toen naar de andere zijde van de kerk.
Ondertussen zocht de pastoor naar een religieuze orde die de jongensschool zou openhouden. Het werden de Broeders van Onze-Lieve-Vrouw van Lourdes Oostakker. Een overeenkomst werd getekend op 22 juni 1908. De Sint-Jozefschool werd geopend op 28 september 1908. De school draagt niet toevallig dezelfde naam als de tweede voornaam van pastoor Pieter Jozef De Clercq.
De school werd gebouwd in een neo-gotische stijl met een ommuurde speelplaats. De toegang verloopt via een bakstenen poort met een datering (MCMVIII). Het bakstenen schoolgebouw heeft twee bouwlagen onder een zadeldak met vorstkam, dakvensters en dakkapellen. De lijstgevels worden gemarkeerd met lisenen met alternerende hoge en lage travees. Blinde spitsboognissen versterken het neo-gotische karakter.
Toch bleef de gemeentelijke jongensschool steeds verder groeien wegens de snelle toename van de plaatselijke bevolking (Burcht telde in 1890 nog 2500 inwoners; in 1913 waren het er 4500), de steeds grotere druk om kinderen naar school te sturen en het bijstellen van de bezettingsnormen per klas.
In 1941 waren er in de gemeentelijke jongensschool 312 leerlingen ingeschreven; de vrije jongensschool Sint-Jozef telde toen 110 leerlingen. De leerlingen moesten er een schoolgeld betalen.
Na WO2 verloor de gemeenteschool veel leerlingen. Duitse en Engelse soldaten werden er ingekwartierd en in maart 1945 werd de school getroffen door een V1. De school werd opgelapt, maar een grondig herstel met uitbreiding liet op zich wachten (1956). Bovendien schorste het gemeentebestuur kort na de bevrijding (september 1944) schoolbestuurder Gabriël Den Haerynck en het leraarsechtpaar Frans Ulrichts en Bertha Teugels wegens onvaderlands gedrag. De hogere overheid tilde niet zo zwaar aan de feiten, maar Burcht wist van geen wijken. Pas in het voorjaar van 1948 werd het probleem opgelost. Ouders kozen het zekere voor het onzekere en steeds meer leerlingen verlieten de gemeenteschool.
In 1951 werd de Sint-Jozefschool "aangenomen". De gemeente stond vanaf toen in voor de wedden van het personeel, onderhoud en verwarming van de klaslokalen en de aankoop van didactisch materieel. In ruil werd het onderwijs gratis voor de arme kinderen. Dit betekende een zware klap voor de gemeenteschool. Het leerlingenaantal daalde tot 93 kinderen in 1957, terwijl dit in de Sint-Jozefschool steeg tot 204.
De komst van een rijksschool in Burcht betekende het definitieve einde van de gemeenteschool. Ze sloot haar deuren in 1960.
Eind jaren '30 leefde de tweedeling in België tussen duitsgezinden en anderen ook in de Sint-Jozefschool. Verscheidene klachtenbrieven over en weer zijn bewaard in de archieven.
Ook binnen de gemeenschap van de broeders waren er dikwijls wrijvingen, die voorgelegd werden aan de oversten in Oostakker.
Vaak waren er disputen met de pastoor en met de gemeente over wie voor welke uitgaven moest instaan.
Na de oorlog begon het plaatsgebrek op de locatie nijpend te worden en werd uitgekeken naar een bijkomend gebouw. De nieuwbouw aan de Kerkhoflaan (nu Idsteinlaan) werd afgewerkt in 1971.
Alle schoolactiviteiten werden overgebracht. In 1973 werden de gebouwen aan de kerk van Burcht door de Broeders overgedragen aan de vzw Vrede Sint-Martinus met de pastoor en een onderpastoor als beheerders. Het gebouw mocht alleen voor jeugdbewegingen en/of ander parochiaal werk gebruikt worden. Er woonden toen nog enkele broeders in het klooster in Burcht. Het gebouw was een tijdje in gebruik als Chiro-lokaal.
Op 9 september 1978 deden de Broeders van Oostakker definitief afstand van de verantwoordelijkheid over de lagere jongensschool te Burcht en vertrokken de laatste broeders.
Het gebouw naast de kerk werd na het vertrek van de Chirojongens Trefpunt verwaarloosd. De vzw Vrede Sint-Martinus verkocht het gebouw aan een privé-persoon in 2009. Met heel wat respect voor het dorpszicht werd het neo-gotische gebouw grondig gerestaureerd aan de zijde van het Kerkplein. De achterzijde aan de Scheldekant werd gemoderniseerd met terrassen. In het gebouw zijn nu vijf privéwoningen ingericht.
Het gebouw is vastgesteld bouwkundig erfgoed sedert 29 maart 2019.
Tekst en foto: Chris Vander Straeten.
Bronnen:
Verelst D., Geschiedenis van Zwijndrecht en Burcht, Deel 2, p. 349.
Raeymaekers G., Geschiedenis van Zwijndrecht en Burcht, Deel 3, p. 208-247.
Archief Broeders van Onze-Lieve-Vrouw van Lourdes Oostakker, Kadoc (Leuven).