Het gebouw net voor de afbraak in juli 2021. Bemerk de kraan achteraan.
Graag uw opmerkingen en andere interessante informatie. Bezoek ons Forum.
Van 12 juni tot eind augustus 2021 werd in de Dorpstraat, naast de voormalige Broederschool, een 100 jaar oud gebouw afgebroken dat een rijke geschiedenis droeg in het Burchtse gemeenschapsleven.
De twee zusters Marie-Anne en Eugénie Cop verkochten en schonken naar verluidt een deel van hun erf, gelegen ten oosten van de Sint-Martinuskerk, aan de parochie. Samen met een schenking aan de kerkfabriek werd dit de ‘Stichting Cop'. Ze waren familieleden van pastoor Michaël Cop, geboren te Burcht in 1755 en vanaf 1796 pastoor in Zwijndrecht. Hij werd door de Franse bezetter verbannen naar Frans Guyana, ontvluchtte maar stierf van ziekte en ontbering aan boord van een schip in 1799. De familie was welstellend, ze baatten een steenbakkerij uit. Eén der voorwaarden voor de schenking was, dat er gebouwen voor het welzijn van de parochie moesten komen. Mogelijk wou pastoor De Clercq reeds in 1908 een katholiek gemeenschapshuis oprichten, maar dat mislukte. In juni 1908 werd begonnen met de bouw van een school en een klooster voor de broeders-onderwijzers van de orde van O.L.V. van Lourdes. De broederschool werd op 15 september 1908 in gebruik genomen.
Twaalf jaar later kwam er een initiatief van pastoor Pycke. Hij bezat twee aanpalende woningen in de Dorpsstraat, liet ze tot één geheel omvormen en richtte twee achterin liggende gebouwen in als zaal. Hetzelfde jaar werd een schuur (erf Cop) afgebroken en twee woningen voor onderpastoors gebouwd. Twee jaar later werd er op de verdieping een toneelzaal ingericht en de statuten opgesteld.
In oktober 1920 werd de ‘Werkmanskring Vrede Sint-Martinus’ plechtig ingehuldigd.
In 1936 overschilderde men ‘Werkmanskring’ door ‘Gildenhuis’. Ergens was er iemand die dacht 'De Vrede' te kunnen omdopen tot ‘Oud Burcht’ maar de naam ‘De Kring’ bleef ingeburgerd.
De Vrede bleef ook na WO II een druk parochiecentrum. In 1949 werden François ‘Sooike’ Van Vossel en Hortensia ‘Tanske’ Moenssens de uitbaters. In die tijd was De Kring de vaste stek van vele christelijke organisaties: de turnkring ‘Deugd en Vreugd’, de Boerenbond, de Toneelkring, de Middenstandsorganisatie NCMV, de christelijke ziekenkas, de kaartersclubs, de Bond van het Heilig Hart, de Kajotters, de biljartclub ‘Oefening baart Kunst’, de KK Fanfare De Eendracht, de vrouwengildes KAV en CMBV (nu Markant) en het Kinderwelzijn. Een afzonderlijk bestuur beheerde De Vrede Sint-Martinus en deze behoorde tot de parochiewerking. Na de hoogmis liep De Kring vol met dorstige kerkgangers en voetballiefhebbers, die daar afspraken voor het vervoer, wanneer er door KFC Waaslandia op verplaatsing werd gespeeld.
Via een deur op de ‘koer’ van de broederschool Sint-Jozef en een steile houten trap, kreeg men toegang tot de bovenverdieping. Midden vorige eeuw vertoonde daar op zondagnamiddag een onderpastoor – ik herinner mij E.H. Werkers – ‘voor de jeugd stichtelijke films’. De hoofdfilm, zoals ‘De Familie von Trapp’ werden steevast voorafgegaan door de Dikke en de Dunne, Charlie Chaplin, Buster Keaton of de ‘Keisteen’ Cops.
In de jaren ‘60 beslisten de werknemersorganisaties die tot het ACW behoorden (ziekenkas, vakbond, KAV, KWB, Spaarkas, Kinderheil e.a.) De Vrede te verlaten en zich te vestigen in een nieuw complex recht over de kerk: Rerum Novarum (Renova).
Foto uit 1937
In 1963 werden de gevel, de ingang en de ramen vernieuwd. De naam op de gevel “Vrede Sint-Martinus” verdween. Bij de verbouwing werd de ruimte tussen de oude onderpastoor-huizen en het hoofdgebouw ingenomen. De vroegere huizen kregen een nieuwe bestemming: rechts de schuttersgilde De Nietsers van St Maerten (gesticht in 1961) en links de - reeds van in de 19e eeuw bestaande - parochiale ‘volksbibliotheek’, die in 1923 een gesubsidieerde ‘openbare bibliotheek’ was geworden4. Langs de Schelde, waar de oude zerken van geruimde graven dienst deden als versterking van de oever, was een steigertje voor bootjes. Frieda Moenssens (°1941) zat daar als meisje graag een boek te lezen.
Sooike en Tanske, de pleegouders van Frieda, gaven na de verbouwing de fakkel door aan hun pleegdochter. Frieda was opgegroeid in het gebouw en was daar in 1962 ‘uitgetrouwd’. Het gezin François en Frieda Verhulst – Moenssens maakte in 1972 nog een renovatie mee. Het was kort nadien dat kunstenaar Axel Hauman de prachtige kamerbrede muurschildering in de gelagzaal schilderde. De samenstelling van het werk kwam er via veel vertellingen aan de toog over het Burchtse volksleven. Dit voor Burcht belangrijke schilderij kon niet gerecupereerd worden en is met de afbraak vernietigd, maar blijft in foto’s met bijhorend commentaar bewaard in het archief van onze Heemkundige Kring.
Het Sint-Ceciliakoor, de Wase Kantorij en de fanfare luisterden de feesten op. Met de beiaardfeesten trokken ze al zingend van de kerk naar De Kring. De verenigingen hielden er hun teerfeesten. Er waren kleurrijke carnavals- en retrobals tussen prachtige decors, geschilderd door Axel Hauman. Iedereen was uitgedost in belle-epoque kleding. De economische crisis van de jaren 70 was nefast. Frieda en François zagen het verenigingsleven in het dorp slabakken. In 1984 verlieten ze De Vrede. De instelling kende daarna in twee jaar tijd wel drie uitbaters. Er werd in de toneelzaal op 24 en 25 juni 1989 de humoristische kindermusical “Tachtig, waarachtig” opgevoerd, die 80 jaar Broederschool vierde. De verenigingen trokken weg en zochten een beter onderkomen, wat niet altijd lukte. De Nietsers dolen nog steeds rond …
De laatste pastoor, Kamiel Philips, droeg het gebouw over aan de dekenij van Beveren. Er kwam nog een korte opleving in 2007 en 2008. De tuin werd heraangelegd en heette ‘Turtle Beach’ met een terrasje aan het wandelpad langs de Schelde. Er kwam de “Miniatuurstad vzw” waarvan in 2019 in het verlaten gebouw nog stukken stonden. De weinige overblijvende verenigingen waren er niet meer welkom en vluchtten weg. Deurwaarders kwamen over de vloer. De laatste uitbaters vertrokken met de noorderzon, alleen volle vuilzakken en schulden achterlatend.
De afbraak van de Vrede - 7 juli 2021
Rechts onderaan: de muurschildering van Axel HaumanTijdens de afbraak (2021) konden we vaststellen dat men de oude gebouwen grotendeels had laten staan en er muren bij en tegen had gezet. Soms waren er drie verschillende muren, samen een halve meter dik, naast elkaar te zien. Een deel van de oude huizen van pastoor Pycke bleef de kern van De Vrede. Er komt nu een appartementsgebouw, gecompartimenteerd en in rode baksteen, zodat het niet vloekt met de oude school en met villa Hortensia aan de overzijde van de straat.
Indertijd, in de vroege uurtjes van de morgen, als uitbater François Verhulst naar zijn bed smachtte, dan riep hij “Sloppel allemaal” en deed, onder zwaar protest, het licht in de gelagzaal uit. François is niet meer, De Kring ook niet. Mogen ze rusten in Vrede.
Tekst: Ludo Van der Stock
Foto’s van de gevel en afbraak: Herman Vaessen.
Bronnen:
Informatie van Frieda Moenssens, Herman Vaessen en Robert Embrecht.
Dirk Verelst, Geschiedenis van Zwijndrecht en Burcht Deel II (Gemeente Zwijndrecht, 1993) p. 294
Dirk Verelst, o.c., p. 352Ophelia Ongena, “Wase pastoors tussen conservatisme en moderniteit, 1780-1830” Trajecta 16 (Leuven, 2007)
Gerda Raeymaekers, Geschiedenis van Zwijndrecht en Burcht Deel III (Gemeente Zwijndrecht, 2004), p. 392
Chris Vander Straeten op deze website: Foto van de maand November 2016.