Graag uw opmerkingen en andere interessante informatie. Bezoek ons Forum.
Hemonyklok
Het was al langer bekend dat in de toren van de Sint-Martinuskerk een klok toegewijd aan de H. Thomas hing, gemaakt door de gebroeders Hemony1. Een recente publicatie2 kadert deze klok in een ruime historische context en wijst op het belang van deze klok.
François en Pieter Hemony
De gebroeders François (° circa 1609) en Pieter (° 1619) werden geboren in Levécourt (departement Haut-Marne, Frankrijk). In deze regio waren heel wat klokkengieters actief en de broers waren meer dan waarschijnlijk afkomstig uit een familie van klokkengieters. Via een tussenstop in Duitsland vestigden zij zich in Zutphen (Nederland) omstreeks 1643. Hun wegen scheidden zich. François vestigde zich in 1657 in Amsterdam, terwijl broer Pieter uitweek naar Gent. Een vijftal jaar later trok deze laatste terug in bij zijn broer.
De Hemony’s beheersten als geen ander de techniek om de ideale klok te gieten met een buitengewone toonzuiverheid. Het zogenaamde klokkengietersgeheim was gebaseerd op wetenschappelijke inzichten. Men goot een klok met een iets dikkere wand. Deze stemreserve werd nadien uitgeschraapt totdat men de juiste totaalklank bekwam.
De opdrachten stroomden dan ook binnen. In Zutphen alleen al goten ze 14 klokkenspelen. Beide broers waren ook actief in de Zuidelijke Nederlanden. Samen realiseerden ze onder meer 2 beiaarden voor de Onze-Lieve-Vrouw-kathedraal in Antwerpen en een beiaard voor de Antwerpse Sint-Michielsabdij.
Niet alle klokken overleefden de tijd. Dertig Hemony-instrumenten bleven bewaard, waarvan 6 in België: Antwerpen, Diest, Hoogstraten (oorspronkelijk een kerkbeiaard van de Onze-Lieve-Vrouwkathedraal), Hoei (oorspronkelijk de kerkbeiaard van de abdij van Averbode), belforttoren in Gent (oorspronkelijk van de Gentse Baudelo-abdij) en Mechelen.
Identificatie van de klokkengieter op de Hemony klok Burcht
De beiaard van de Sint-Michielsabdij.
Deze Antwerpse abdij kreeg het zwaar te verduren in de 16de eeuw, maar maakte als het ware een doorstart in de 17de eeuw. Abt Norbert van Couwerven (1652-1661) ging op dit elan verder. Hij sloot met de gebroeders Hemony in 1655 een contract af voor een beiaard en het hergieten van de grote klok. De 31 of 32 klokken werden gegoten in de periode 1655-1656. Het brons was deels afkomstig van de oudere beiaard.
De Franse revolutionairen lieten alle klokken uit de kerken halen in 1797-1798. Maar soms was men de Fransen te slim af.
Zo werd in 2024 bij de restauratie van de Sint-Andrieskerk (Antwerpen) een klok ontdekt die al lang niet meer werd gebruikt. Het gaat om een Hemonyklok toegewijd aan de apostel Bartholomeüs, gegoten in 1655. De klok heeft 2 sierranden, 2 medaillons en draagt het wapen van de Sint-Michielsabdij en het wapen van abt van Couwerven. De klok werd in 1804 gekocht door de kerkfabriek van een klokkengieter, die deze klok wellicht had kunnen opkopen. De klok heeft een diameter van 95 cm en weegt circa 500 kg.
In de Sint-Jan Geboortekerk in Vlijmen wordt een Hemonyklok bewaard toegewijd aan de apostel Judas Thaddeüs, ook uit 1655. Het is onduidelijk hoe en wanneer de klok in Vlijmen is geraakt. De Norbertijnerabdij in Berne is daar wellicht niet vreemd aan. De klok heeft een doorsnede van 41 cm en weegt 45 à 50 kg.
Wapenschild van de Sint-Michielsabdij.
Wapenschild abt Van Cauwerven op de Hemony klok.
Naam van de klokHeilige Thomasklok in Burcht
Ook deze klok dateert uit 1655 en vertoont zoals deze van de Sint-Andrieskerk zowel het wapenschild van de abdij als dat van de abt. De klok heeft ook 2 sierranden, maar geen medaillons. Tussen de sierranden staat de tekst ‘S.THOMA ORA PRO NOBIS F. ET P. HEMONY FEC. A° MDCLV’3. De klok heeft een diameter van 55 cm en weegt 100 à 120 kg. Ze heeft een slagtoon tussen fis2 en g2.
Het is onduidelijk hoe deze klok de linkeroever heeft bereikt. De kerkrekeningen geven geen uitsluitsel. De klokken van de Sint-Martinuskerk werden door de Fransen uit de toren gehaald. Het is dus niet verwonderlijk dat de pastoor en de kerkfabriek na het Concordaat op zoek gingen naar een nieuwe klok. Wellicht, zoals bij de Sint-Andrieskerk, kocht men bij een klokkengieter een bestaande klok, die de Franse periode had overleefd, in het begin van de 19de eeuw.
De kleine klok kreeg pas in 1904 het gezelschap van een Wivina-klok (1360 kg). Toen deze klok door de Duitsers uit de toren werd gehaald op 27 oktober 1943 luidde de kleine klok haar zus uit. Klaarblijkelijk had men geen belangstelling voor het lichtgewichtje. De Thomasklok kreeg in 1951 het gezelschap van een grote Martinus-Wivinaklok (1530 kg)4.
Zonder rekening te houden met archeologische vondsten, kunnen we stellen dat deze Thomasklok het oudste roerende erfgoed is in Burcht.
Dirk Verelst
1 E. DILIS en R. DE GROODT, Bijdragen tot de Kerkelijke Geschiedenis van Burght, in Annalen van de Oudheidkundige Kring Land van Waas, 1911, deel 29, blz. 75-76. En nog eens kort herhaald in D. VERELST, Geschiedenis van Zwijndrecht en Burcht, Zwijndrecht, 1993, deel 2, blz. 209-210.
2 J. VAN OSTA, Het verhaal van een klok en haar abdij. Herontdekte Hemonyklok (1655) van de Sint-Michielsabdij in de Sint-Andrieskerk te Antwerpen, Heverlee, 2025, 128 blz. Alle gegevens in dit portretje zijn afkomstig uit dit werk.
3 We kunnen dit vrij vertalen als: H. Thomas bidt voor ons. F. en P. Hemony hebben dit gemaakt in 1655.
4 D. VERELST, o.c., blz. 242, 259, 266.