Sinds 1969 luidt het kleine klokje niet meer in de Zwijndrechtse kerktoren. De klok werd opgeborgen in de doopkapel. Enkele jaren geleden werd de klok in een sobere structuur opgehangen en in de rechtse zijbeuk geplaatst.
Graag uw opmerkingen en andere interessante informatie. Bezoek ons Forum.
Vraagtekens bij de klok van het Vlaams Hoofd in de H. Kruiskerk, Zwijndrecht
1. Het gekende verhaal
De Sint-Annakapel op het Vlaams Hoofd.In 1671 werd een zware klok in de Sint-Annakapel op het Vlaams Hoofd geruild voor een andere minder zware klok. De oude klok werd vermoedelijk gesmolten en ze werd hergoten in een lichtere uitgave. De klokkengieter Johannes Lefever uit Antwerpen nam deze taak op zich. Klaarblijkelijk duurde dit wel even want de klokkengieter plaatste de datum van 1674 op de klok. De klok weegt zo’n 391 pond (ongeveer 200 kg) en heeft een buitendiameter van 64 cm. De hoogte bedraagt 50 cm, inclusief beugel wordt dit 68 cm.
De klok draagt bovenaan de titel ‘D.O.M.Et. S.Mariæ.Magdalenæ.De.Pazzi.Sacrum.1674’. Kleiner in de onderrand lezen we ‘Joannes Le Fever Me Fecid Antverpiæ’. We kunnen dit vertalen als ‘aan God, de beste en hoogste toegewijd en aan de heilige Maria Magdalena de Pazzi, gewijd 1674’. ‘Joannes Lefever maakte mij in Antwerpen’.
De klok bleef zonder problemen in de kapel op het Vlaams Hoofd hangen. In 1798 werd de kapel door de Franse revolutionairen verkocht aan Franciscus Smet, de Zwijndrechtse chirurgijn en municipaal agent of de vertegenwoordiger van de overheid in Zwijndrecht. Na zijn overlijden werd de kapel door zijn erfgenamen in april 1829 verkocht aan twee Antwerpse smeden. Maar een maand later verkochten zij de kapel door aan Jacobus Josephus Meyers, kleinzoon van de laatste heer van Zwijndrecht. Ze deden tegen de eerst betaalde koopprijs. Hij schonk in april 1854 de kapel aan E.H. Hanegraeff, een onderpastoor van de Onze-Lieve-Vrouwkathedraal van Antwerpen, die al 25 jaar kerkelijke diensten in de kapel verzorgde. Zijn erfgenamen schonken de kapel en de bijhorende gronden in 1867 aan de Zwijndrechtse kerkfabriek. In 1898 droeg de Zwijndrechtse kerkfabriek de kapel over aan de nieuwe parochie St. Anna.
Jaartal gieten van de klok
De klokmaker
Ondertussen was de klok op 14 april 1804 door het echtpaar Jacobus Smet – Maria-Catharina van Kerschaver, weduwe van Filip Cole, geschonken aan de H. Kruiskerk1. Ze werd na enige tijd in de klokkentoren gehangen en als klein klokje omschreven. Ze werd gespaard toen de Duitsers de twee zwaardere klokken uit de toren wegnamen op 13 mei 1943. Nadat in 1948 de Machutusklok en in 1969 de Martine- en ook de Ceciliaklok in de toren werden geplaatst was er geen plaats meer voor de Maria Magdalena de Pazziklok.
2. Wie was Maria Magdalena de Pazzi?
Catherina de Pazzi werd in Firenze geboren in 1566. Ze was lid van een voorname adellijke bankiersfamilie. Amper 16 jaar oud trad ze in bij de karmelietessen in het klooster Sante Maria degli Angeli, ook in Firenze. Ze nam de naam Maria Magdalena aan. Ze was vaak ziek en hield er een sobere levensstijl op na. Ze kreeg mystieke ervaringen en vertoefde vaak in extase. Deze ervaringen bundelde ze in ‘De veertig dagen’, een toenmalig populair werk. Ze zou ook stigmata hebben ontvangen. Ze overleed in Firenze in 1607 en werd in 1699 heilig verklaard. Toen haar lichaam werd opgegraven, werd het onaangetast aangetroffen. In november 2004 noemde paus Joannes Paulus II haar een voorbeeld2.
3. Vraagtekens
Zowat alle auteurs die over deze klok hebben geschreven, inclusief ondergetekende, namen aan dat de klok, hergoten in 1674, afkomstig was van de kapel op het Vlaams Hoofd. De klok belandde via de schenking van Jacobus Smet in de H. Kruiskerk3.
Toch kunnen we ons vragen stellen over dit verhaal.
De voornaamste vraag is zonder twijfel: waarom wordt in 1674 een klok toegewijd aan Maria Magdalena de Pazzi en opgehangen in de kapel van het Vlaams Hoofd? We zouden toch eerder denken dat deze klok zou worden genoemd naar de H. Anna, de naamgever van de kapel? Bovendien wordt Maria Magdalena de Pazzi pas in 1699 heilig verklaard! Voor zover we konden nagaan wordt de klok wel genoemd, maar nergens vonden we een naamsaanduiding.
Uiteraard is de verleiding groot. In de rekening van de kapel op het Vlaams Hoofd uit 1672-1674 staat dat een klok wordt hergoten door Lefever. Als Jacobus Smet een klok uit 1674 van diezelfde Lefever schenkt aan de H. Kruiskerk is de conclusie snel gemaakt. Maar is ze terecht?
Zou het niet kunnen dat in 1674 een klok werd besteld bij Lefever door een karmelieten- of eerder een karmelietessenklooster uit Antwerpen? Zij waren toen al in Antwerpen aanwezig. In diezelfde periode werd door de St. Annakapel ook een klok besteld.
Hopelijk kan nader onderzoek uitsluitsel geven over deze bijna 250-jarige klok.
Tekst: Dirk Verelst
Noten:
1 Pieter Bernaers twijfelt aan het huwelijk tussen Smet en van Kerschaver. P. Bernaers, Zwijndrechts Erfgoed, verschenen als 21ste aflevering in het tijdschrift van Milac. De oorspronkelijke reeks verscheen in het Parochieblad van Zwijndrecht. Deze twijfel kan verder worden onderzocht.
2 Wikipedia (laatst geraadpleegd, 31 juli 2023) en www.karmelgent.be (laatst geraadpleegd, 31 juli 2023)
3 R. De Groodt, Geschiedenis van Zwijndrecht en van Het Vlaamsch Hoofd, Antwerpen, 1925, blz. 91, 124-128.
D. Verelst, Geschiedenis van Zwijndrecht en Burcht, deel 2, Zwijndrecht, 1993, blz. 400, 424, 520-530. In Pastorij Zwijndrecht, Aantekeningen over de kerk en pastorij van Zwijndrecht door pastoor J.B. Van Bavegem, 1895 vinden we de schenking van 1804 terug op blz. 43. Hij maakt geen link met de kapel op het Vlaams Hoofd. Dit verhaal vinden we ook terug op www.sint-anneke.com onder de noemer Nog een vroeger klok in de Sint Annakapel (laatst geraadpleegd, 1 augustus 2023).