Portretje Februari 2023: Liggende wipschieten in Zwijndrecht

De "koningen" van de vereniging Zwijndrecht-West van 1939 tot 1954

De "koningen" van de vereniging Zwijndrecht-West van 1955 tot 1966

Graag uw opmerkingen en andere interessante informatie. Bezoek ons Forum.

Liggende wipschieten is een nu wat vergeten sport. Boogschieten was vroeger een militaire zaak. Vanaf ongeveer de 19e eeuw werd het een sport voor alleman, geïnspireerd op de middeleeuwse gilden. Eerst schoot men op een staande wip maar dat kan enkel in open lucht. Om de sport ook bij minder geschikte weersomstandigheden te kunnen beoefenen kwam men tot het liggende wipschieten.

De wip is een ijzeren constructie waarop ‘stoppen’, ook gekend als ‘gaaien’ of ‘vogels' weggeschoten moeten worden. De 'stoppen’ zijn versierd met kleurige pluimen. De ‘stoppen’ staan in een bepaalde volgorde en deze hebben elke een puntenaantal. Op de wip staan de hoofdvogels, twee zijvogels en dertig gewone vogels. Het is een sport die veel oog-handcoördinatie en stalen zenuwen van de beoefenaars (zowel mannen als vrouwen, oud en jong) vereist. Op een afstand van 17 meter wordt er geschoten op de veelkleurige ‘stoppen’ en het is de bedoeling zo veel mogelijk punten te vergaren. Men kon een geldprijs of een prijs in natura winnen.

Dit artikel beschrijft de situatie van vóór de gemeentefusie. Met "Zwijndrecht" wordt daarom bedoeld de huidige deelgemeente Zwijndrecht plus het Vlaams Hoofd.
Vanzelfsprekend was er ook een rijke traditie in Burcht, waarop we in een later artikel zullen ingaan.

Gedurende lange tijd was wipschieten een populair sportief vermaak dat vooral in een zaal, toegevoegd aan een café, uitgeoefend werd. In Zwijndrecht en op Vlaams Hoofd bestonden er tussen de jaren 1900 en 1918 al enkele liggende wipmaatschappijen zoals de ‘Waassche Zouaven’ (1910), ‘De Vereenigde Schutters’ en ‘Boschuil’ (1914). Zowat elke wijk moet toen een liggende wipmaatschappij gehad hebben. Helaas weten we niet meer van deze maatschappijen dan degene die zij als contactpersoon hadden. Af en toe weten we ook in welk café zij hun thuisbasis hadden.

Tijdens de Groote Oorlog mocht er niet geschoten worden daar pijl en boog als oorlogswapens aanzien werden. Na de wapenstilstand werden pijl en boog terug opgenomen. Het wipschieten was wel toegelaten tijdens WO2. Een verzameling foto’s met daarop alle koningen van Zwijndrecht West tussen 1923 en 1960 bevestigt dit. Helaas zijn de foto’s goed vastgekleefd en kunnen er geen namen bij de koningen gezet worden. In onze archieven konden ook geen foto’s van schutters in actie gevonden worden. Kan u hierbij helpen?

Liggende wipschieten was een sport voor jong en oud, voor heren en dames. Zo konden we lezen in de ‘frut’ (de Gazet van Antwerpen) dat op zondag 12.03.1950 Cesar Van De Vyver, toen 72 jaar, bij z’n eerste poging, al de hoofdvogel schoot. Hij zat toen de wipmaatschappij ‘Zwijndrecht Oost’ voor.

Hier enkele extracten van affiches bij feesten en jaarmarkten met aankondiging van wedstrijden wipschieten.

 Wipschieten kermisfeesten 1938

Wipschieten veejaarmarkt 1950

Wipschieten bij Frans Beerens 1960

Jaarmarktkermis1977

In de loop der jaren werd het liggende wipschieten minder populair. Het aantal cafés in onze gemeente nam sterk af, de zalen waarin men aan wipschieten kon doen verdwenen mee. Ook ter gelegenheid van de jaarmarkt werd er hoe langer hoe minder geschoten op de wip. Zo kon men in de jaren ’60 gaan schieten in de zaal achter het café van Schofke Cleys aan de Verbrandendijk in café ’t Kapelleke’ of tot enkele jaren geleden nog bij Mariette Van De Voorde van café Sint Anna aan de Sint Annaboomstraat. Café ‘Centrum’ aan de Statiestraat had vroeger ook een zaal waar men kon wipschieten. Deze cafés zijn nu al enige tijd gesloten, verbouwd of afgebroken en de schutterszaal verdween.
Wat ook niet hielp, was dat men leden van liggende (en staande) wipmaatschappijen een medische keuring oplegde. Velen gaven er toen de brui aan en zochten een andere hobby.
Om toch nog van een competitie te kunnen spreken werd het Verbond Zwijndrecht-Burcht opgericht. De toen nog bestaande wipmaatschappijen uit Zwijndrecht en Burcht speelden tegen elkaar onder het voorzitterschap van Gaston Van Lyssebetten. Dit verbond bestond nog in 1981 zoals u op de afbeelding kan zien.
In 1992 bestonden er nog 8 liggende wipmaatschappijen en de dag van vandaag zijn dat er nog maar drie: de Daltons’, ’t Heiken en ’t Vliet. En niet elke maatschappij schiet nog in onze gemeente! Doch, omdat het wipschieten een erkende sport, en zelfs Olympische sport is, kwam er een doelzaal in sporthal ‘den draver’. Zo kan bijvoorbeeld wipmaatschappij ’t Heiken hier nog wedstrijden houden.

 Koningsvogel 't Heiken (1976):
1: Mia?, 2: Jean De Bel, 3. Liliane Seeldraeyers (cafébazin van café Sportief op 't Heiken) 4. Benny Van Campenhout, 5. Mark Engels, 6. Paul Weeckers, 7. August Van Campenhout, 8. Jan Minnebach, 9. Liza De Kerf, 10. Martin Smet, 11. Corry Schoonjans, 12. Eddy Van Der Meiren, 13. Luc Herremans, 14. René Van Wauwe, 15. Fons Van Der Meiren, 16. Flor Smet (koning), 17. De Bruyn Rita, 18. Van Barel Frans, 19. Roger Schoonjans, 20. ?, 21. Cyriel Heyndrickx, 22. Bart Van Vossel, 23. Marcel Engels, 24. Adolf Tritsman, 25. Alex Van De Langerijt, 26. Koningsberg Flor, 27. Luc Coppens, 28. Norbert Van Orden, 29. Roger Van Campenhout, 30. Emiel Tritsman, 31. Dansaert Walter, 32. Paul Van Geystelen, 33. Frans van Orden, 34. Leon Brijs

Er is nog niet zo erg veel geweten over deze sport en haar clubs bij ons. Daarom geven wij u hier een lijst mee van vroegere liggende wipmaatschappijen te Zwijndrecht. Zo kan u ook nakijken hoe lang sommige wipmaatschappijen waarschijnlijk bestonden en welke cafés er toen nog waren. Let wel: dit is een onvolledige lijst want bijvoorbeeld werd er in 1934 geschoten door de ‘Appolonsvrienden’ in het café van Romain Braem dat ‘In de Smis’ geheten was.

Hebt u nog documentatie en/of archiefmateriaal van deze sport die in Zwijndrecht toch al lange tijd beoefend wordt? Kan u dit stukje lokale geschiedenis via ons forum of via de brievenbus aan Kaaiplein 29 mee helpen aanvullen? Laat het ons eens weten en natuurlijk mag u dit ook doen voor de liggende wipmaatschappijen zoals de Sint Jorisgilde of ‘De Scheldevrienden’ en nog anderen uit Burcht ook. Wat bedoelt men met een ‘koning(in)’, een ‘keizer(in)’ en een ‘bosman’ bij deze sport?

Tekst: Mireille Schaekers met dank aan Marc Van Lyssebetten
Lijst cafés en Zwijndrechtse wipmaatschappijen: Bernard Verhelst
Foto’s en affiches: digitaal archief Heemkundige Kring Zwijndrecht Burcht, gemeentearchief Zwijndrecht, Tina Verhaege (Heemkundige Kring Zwijndrecht Burcht), Sterre Mariam
Fotobewerking: Chris Vander Straeten