Kerkplein met Sint-Martinuskerk en herberg De Engel op de plaats van het huidige kerkplein.
Foto rond 1900.
Graag uw opmerkingen en andere interessante informatie. Bezoek ons Forum.
Een exacte bouwdatum van de eerste kerk is ons niet bekend. We kunnen aannemen dat volgelingen van de H. Amandus (625-675) onze regio kerstenden. Wellicht werd in eerste instantie een houten bidplaats opgericht. Sporen van de eerste stenen kerk waren op het einde van de 19de eeuw nog te zien. In de verantwoording om de kerk te verbouwen schrijft de pastoor in 1880 enerzijds dat het dak van de middenbeuk dateert uit de 13de eeuw, elders meldt hij dat dit dak 800 jaar oud is. In een publicatie uit het einde van de 19de eeuw wordt gesteld dat de pilaren aan de linkerzijde van de middenbeuk sporen tonen van de 14de eeuw.
Omstreeks 1475 werd een gotisch koor gebouwd. Christoffel Vilain, heer van Zwijndrecht en Burcht, bepaalde in zijn testament dat hij reeds stenen, eikenbomen en geld had geschonken om een koor aan de kerk te bouwen. In zijn testament drong hij aan om het koor te voltooien en een glasraam te plaatsen. Hiervoor schonk hij een bijzonder geldbedrag. Op basis van deze en andere gegevens kunnen we stellen dat er een koor werd gebouwd dat ongeveer 7 meter breed was en 14,4 meter lang. De muurhoogte was 10 meter met daarop een dak van 6,5 meter. Het koor was driezijdig en telde 7 spitsboogvensters. Dit koor is nog steeds zichtbaar, maar werd door de verbouwing op het einde van de 19de eeuw grotendeels opgenomen in de nieuwe kruisbeuk.
Het is niet uitgesloten dat er in diezelfde 15de of begin van de 16de eeuw een kruisbeuk werd gebouwd.
Het schip van de kerk was nauwelijks groter dan het koor en had een lengte van 17,1 meter. De nok van de middenbeuk was 3 meter lager dan dat van het koordak.
De kerk had sterk te lijden onder de omstandigheden van de Tachtigjarige Oorlog. Er werd zelfs een bijzondere bier- en wijntaks ingesteld om daarmee de kerk te herstellen (1602-1635).
In januari 1745 werd de kerk grondig aangepast. De voorgevel en de muren van de zijbeuken werden afgebroken. De gevel werd heropgebouwd met een breedte van bijna 15 meter. De nieuwe zijbeuken werden op de nieuwe gevelbreedte gebracht. De zijbeuken kregen eenzelfde hoogte als de kruisbeuk met name 5,5 meter.
De Sint-Martinuskerk aan de Schelde rond 1900. Bemerk de scheepswerf van Prosper Maes, die later stroomopwaarts verplaatst werd om plaats te maken voor de Broedersschool.
Pastoor Hippolyte Frans Rosseels verkreeg van de bisschop toestemming om de kerk af te breken en opnieuw op te bouwen (25 juli 1879). Maar het zal nog een hele tijd duren vooraleer dit dossier werd gerealiseerd. De toenmalige kerk kon slechts 750 personen bevatten, terwijl de bevolking was gestegen naar 2.200 inwoners. Men dacht er toen aan de bestaande middenbeuk te verlengen met 12 meter.
Architect Eugène Nève legde eind 1884 de plannen en het bestek neer om de kerk te verlengen, het koor te herstellen en een nieuwe sakristie te bouwen. Het geraamde werk werd geschat op 52.224,11 frank. De zoektocht naar toestemming van de hogere overheid en financiering kon beginnen.
Architect Nève hertekende alvast zijn plannen een jaar later. De oude kerk werd volledig afgebroken op het koor na. In een neogotische stijl werd een nieuw kerkschip, kruisbeuk, zijkoren en sacristieën heropgebouwd. De werken werden nu geraamd op 130.000 frank. Daarom besliste de kerkfabriek om het dossier te splitsen (13 december 1886). In een eerste fase werd het kerkschip heropgebouwd en het koor hersteld.
Het grondplan van de toren werd nog aangepast. In de periode mei 1889 en september 1890 werd de oude middenbeuk afgebroken en een nieuwe gebouwd. Deze middenbeuk met 2 zijbeuken was 19,50 meter breed en 24 meter lang. De zijbeuken waren elk 5,25 m breed en de middenbeuk was 9 meter breed. De toren had een grondvlak van 9 bij 9 meter, half vooruitspringend op de voorgevel en deed tevens dienst als portaal.
We herkennen hierin duidelijk de huidige kerk.
Tijdens de bouwwerken. De kruisbeuk is afgebroken. Het oude koor wordt gestut.De tweede fase bestond uit de afbraak van de kruisbeuk en de opbouw van een nieuwe dwarsbeuk, twee kleine koren en twee sacristieën (oktober 1889). Technische, administratieve en financiële problemen doorkruisten het dossier.
Een eerste aanbesteding (december 1901) mislukte, de pastoor diende zijn ontslag in en architect Nève overleed.
De nieuwe pastoor Pieter Jozef De Clercq wist onmiddellijk wat hem te doen stond. Jozef Piscador werd aangetrokken als architect. De plannen werden hertekend en een nieuw lastenboek werd opgesteld. De aanbesteding in september 1902 lukte voor een bedrag van 81.630,53 euro. De geplande werken werden afgerond in juni 1904.
In deze fase werd het resterende oude deel van de kerk en de sakristie afgebroken Er werd een nieuwe kruisbeuk met naald, 2 kleine zijbeuken en 2 sakristieën gebouwd. Het bestaande koor werd heringericht, van nieuwe vensters voorzien, het gewelf werd hernieuwd en de grote klokkentoren werd afgewerkt. Elke arm van de kruisbeuk was ongeveer 11 meter lang met een breedte van ongeveer 10 meter en een hoogte van 12 meter. Naast deze kruisbeuk werd in oostelijke richting aan elke zijde een zijkoor en sakristie gebouwd. Op deze wijze werd de kruisbeuk verbreed met 7,5 meter. Het oude hoogkoor werd als het ware ingebouwd.
Na deze ingrijpende verbouwingen werd het kerkinterieur aangepakt.
De schade in de rechterkruisbeuk. 1940.Op 17 september 1940, omstreeks 23u30 werd Burcht gebombardeerd door brandbommen. De kerk werd getroffen door 4 bommen. Drie ervan werden ontdekt en de beginnende brand werd gedoofd. Maar één bom bleef steken in het dak van de zuidelijke kruisbeuk. De brand werd opgemerkt omtrent 1 uur ’s nachts. De brandweerkorpsen van Burcht, Zwijndrecht en Antwerpen stonden machteloos. De kleine toren van de middenbeuk stortte enkele uren later neer.
In de nacht van 14 november beukte een krachtige stormwind in op het getroffen gebouw en de vrijstaande puntgevel van de kruisbeuk sloeg naar binnen.
De balans was triest. De zuidelijke kruisbeuk, de sacristieën en het zuidelijk zijkoor waren zwaar beschadigd. Het dak van de middenbeuk was uitgebrand tot voorbij de preekstoel. Ook de noordelijke zijde van de kruisbeuk en het zijportaal waren zwaar beschadigd door de val van de kleine toren. De communiebank, de preekstoel, het Wivina-altaar, Sint-Martinusaltaar, de zitbanken van de kerkmeesters en de kerkraad, en de biechtstoel van de onderpastoor werden vernield door de brand of door de storm. Heel wat andere zaken werden beschadigd door brand- en waterschade.
Volkstoeloop bij de inbeslagname van de grote klok.Op Paaszaterdag 1941 werd de opgelapte kerk opnieuw in gebruik genomen. In het najaar van 1941 werd de kerkspits afgebroken in opdracht van de Duitsers en vervangen door een klein dak.
Toen op 27 oktober 1943 de grote Wivinaklok uit de toren werd weggetakeld, gaf dit aanleiding tot een stille demonstratie van verzet.
Op 15 februari 1948 keurde de kerkfabriek een vijfjarenplan goed om de kerk te herstellen.
Een eerste bestek betrof het restaureren van alle ramen en het herbouwen van het gewelf in het zuidelijke zijkoor. Deze herstelling was afgelopen in januari 1950. In het najaar van 1951 werd een nieuwe Wivinaklok feestelijk ingeluid.
Een tweede bestek betrof het herstel van de torenspits. Dit dossier viel ten laste van de gemeente. Dit werd voltooid eind juli 1954.
In 1951 werd de start gegeven voor het opmaken van een dossier waarin alle resterende werkzaamheden waren vervat. Het bestek werd opgedeeld in 4 loten. In een eerste lot werden de golfplaten op midden- en dwarsbeuk verwijderd. De daken werden herlegd in schaliën. De omgevallen puntgevels werden opgebouwd (2de helft 1956).
Het tweede lot bestond uit het herschilderen van de kerk (oktober 1957).
In het derde lot werd heel wat roerend materiaal zoals knielkussens, liturgische kledij voor de priesters, processiekruisen… aanbesteed. In september 1956 werd alles geleverd.
Er bleef tenslotte nog één dossier over: de vernieuwing van 2 zijaltaren, biechtstoel en communiebank. Dit stond aanvankelijk in het dossier van 1951 maar werd afgewezen omdat het de oude neogotische en barokstijl nabootste. Er kwam pas groen licht toen architect J. L. Stijnen hedendaagse plannen tekende.
Zonder veel feestelijkheden werden de altaren ingewijd in mei 1969. Na 29 jaar werd het dossier oorlogsschade afgesloten.
Bronnen: VERELST, D., Geschiedenis van Zwijndrecht en Burcht - deel 2, 1993.
Tekst: Dirk Verelst.
Foto's: Archief Heemkundige Kring Zwijndrecht Burcht.