Portretje September 2019: Het Vlaams Hoofd - een overzicht

Luchtfoto van het Vlaams Hoofd rond 1920

Graag uw opmerkingen en andere interessante informatie. Bezoek ons Forum.

Tot 1923 behoorde de Borgerweertpolder bij de gemeente Zwijndrecht, provincie Oost-Vlaanderen, Waasland.
Deze polder bevatte zeer vruchtbare landbouwgrond. In het verleden liep hij meermaals onder water, al dan niet om strategische redenen en oorlogsomstandigheden.
Op het uiterste punt lag het gehucht Vlaams Hoofd met enkele huizen, gekneld tussen de Schelde en het  grote fort.
Toch was deze plaats van historisch belang: het was het belangrijkste verkeersknooppunt van het Waasland, en bij uitbreiding zelfs van Vlaanderen, gezien zijn ligging tegenover de stad Antwerpen. Daar nam men het veer naar de stad met allerlei handelswaar. Het was de uitgaansbuurt bij uitstek van menige Antwerpenaar.

Het eerste dat opvalt, is het grote fort met zijn twee grachten. Reeds vóór de eerste wereldoorlog was de rol van dit fort uitgespeeld.
Het eigenlijk Vlaams Hoofd is het groepje huizen tussen fort en stroom.

Het donkere staketsel op de foto bovenaan is de aanlegplaats van het veer van de spoorwegverbinding naar Gent. Dat bracht de reiziger naar het station Pays De Waes ("Pietje Waas") op de rechteroever met aansluiting op het spoorwegnetwerk. Vlak bij het staketsel ziet u het stationnetje en links ervan de spoorlijn richting Gent.
Daarboven het traject van de (stoom)tramlijn Hamme-Antwerpen die zich rond het fort slingert en westwaarts aansluit op de Rijsselse baan, nu Blancefloerlaan en verder de N70.

Aan de Scheldezijde van het dorp bevindt zich de oude veerdam met helling. De veerboten meerden aan aan de helling, afhankelijk van het getij op de stroom. De reizigers klommen te voet de helling op.

Dit luchtbeeld toont rechts de spoorwegterminus met twee geparkeerde treinstellen en het staketsel van het veer.
Links het traject van de tramlijn met terminus aan het dorp en de veerdam. De tramlijn Hamme-Zwijndrecht Vlaams Hoofd was enkelsporig. Op meerdere plaatsen was er een parallelspoor om de trams te laten kruisen of andere maneuvers uit te voeren, ook hier. Als u goed kijkt zie je een stoomtram op de rails.

Op deze postkaart kunt u binnenkijken in de wijk. Vermoedelijk is deze foto genomen van op de kathedraal.
Boven de veerdam ziet u het pleintje met handelshuizen en herbergen.

Het ontbreken van een vaste oeververbinding was een groot probleem geworden.
In 1923 werden Zwijndrecht en Burcht overgeheveld naar de provincie Antwerpen. De Borgerweertpolder, inclusief het Vlaams Hoofd, werd ingelijfd bij de stad Antwerpen.
Grootse plannen werden uitgevoerd: het grote fort werd afgebroken. Er werden een voetgangerstunnel (de Sint-Annatunnel) en een voertuigtunnel (de Waaslandtunnel - de "konijnenpijp") gegraven. De hele polder werd met zand ondergespoten en geurbaniseerd.

Tekst: Chris Vander Straeten.
Luchtfoto uit Le Patriote Illustré.