Kerkplein Burcht vóór 1993
Graag uw opmerkingen en andere interessante informatie. Bezoek ons Forum.
Verschillende ooggetuigen vertelden ons dat er onder het Kerkplein in Burcht een schuilkelder ligt. Tussen het vroegere kerkhofmuurtje en de straat stond een laag gebouwtje (zie foto boven). Was dit de ingang van de schuilkelder? Zien we rechts de bedekking van het mangat en luchtopening?
In mei en juni 1993 werden in Burcht de Dorpstraat en het Kerkplein heraangelegd. De ingang en nooduitgang van de schuilkelder kwamen daarbij terug tevoorschijn. Ons lid Ladislas Janssens woont in de Dorpstraat. Hij maakte foto’s en als goede vakman deed hij ook opmetingen van het ondergrondse bouwwerk, die we beiden graag en met dank publiceren.
Kerkplein 1993. Bemerk rechts de groene poort van de oude broedersschool.
Een openbare schuilkelder is een ondergronds toevluchtsoord voor de burgerbevolking. Hij biedt bescherming bij beschietingen en (lucht)bombardementen. Een bunker daarentegen, is een militair verdedigingsbouwwerk. Een schuilkelder ligt bij voorkeur op een open plaats, om te vermijden dat de schuilende mensen bedolven worden onder het puin van gebouwen. Het is niet verwonderlijk dat deze kelder in de dorpskom, dichtbij de oude broederschool en de kerk ligt.
Uit vrees voor geallieerde luchtaanvallen werden her en der schuilkelders aangelegd in de gemeente. Dit was het geval aan de gemeentelijke jongensschool in de Kerkstraat (mei 1944). Iets later werden nog meer schuilkelders aangelegd. Mogelijk in de periode mei-augustus 1944 kwam er ook een openbare schuilkelder op het Kerkplein. Meer dan waarschijnlijk was deze bedoeld voor de leerlingen van de Sint-Jozefschool. De schuilkelders werden dus maar laat aangelegd, aangezien Burcht werd bevrijd op 9 september. De schuilkelders toonden hun nut nog tijdens de V1 en V2-aanvallen.
Volgens de opmetingen van Ladislas, op de foto de man met de zaklamp, is het bouwwerk 11,30 m lang, 2,14 m breed en 2,20 m hoog op het hoogste punt van het gewelf, wat ongeveer 53 m³ volume moet bedragen. Een rond gewelf biedt de meeste weerstand tegen bominslagen. Het gaat hier volgens Ladislas om een met bakstenen gemetst bouwwerk, versterkt met betonnen elementen en afgewerkt met een laag om het vocht buiten te houden. Aan de oostzijde, de kant van de oude school, is er een ondergrondse trap. Er liggen elektrische leidingen en er waren lampen en schakelaars geïnstalleerd.
In de schuilplaats waren de beide openingen binnenin afgeschermd tegen de schokgolven van ontploffingen door muurtjes over de helft van de breedte.
In de ruimte zijn er smalle stenen bankjes. Waren er oorspronkelijk misschien houten zitplanken op bevestigd? Sporen van kasten of ander meubilair waren er in 1993 niet meer te vinden. Het is niet uitgesloten dat er tijdens de oorlog beschermingsmateriaal, zoals gasmaskers en eerstehulpmateriaal heeft gelegen.
De trap was reeds in 1993 “opgevuld”. We zijn gaan zoeken naar het mangat. Er is midden van het plein een “riooldeksel”. Riolen liggen daar niet onder. Het zou een later gemaakte put voor de grote kerstboom kunnen zijn of is de nooduitgang van de schuilkelder aangepast voor de kerstboom? De technische dienst van onze gemeente kon geen uitsluitsel geven.
De deur naar de trap is dichtgemetseld.
Nooduitgang en luchtgat aan westzijde (kant 't Waaigat)
Tijdens de koude oorlog (1945-1989) zijn er veel atoomschuilkelders gebouwd. Niet alleen openbare schuilkelders, ook families lieten privé schuilkelders construeren, de ene al beter dan de andere. De eerste atoombommen vielen op Nagasaki en Hiroshima begin augustus 1945. Toen lag “onze” schuilkelder er blijkbaar al. Als een atoomschuilkelder was hij zeker niet bedoeld.
Een aantal dystopische speelfilms en series hebben het thema “overleving tijdens en na een nucleaire ramp” uitgebracht. Over deze “onzichtbare bouwwerken” hangt trouwens nog steeds een waas van geheimzinnigheid. Een wetenschappelijke benadering van de atoomschuilkelders vinden we terug in de thesis van kandidaat ingenieur-architect (UGent) Tine De Smet: “Atoomschuilkelders: Latente Architectuur” (2006-2007). Ze brengt iets meer klaarheid. (https://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/312/232/RUG01-001312232_2010_0001_AC.pdf ).
De schuilkelder onder het kerkplein werd volgens ooggetuigen uit de buurt niet opgevuld of afgebroken. Hij ligt er nog en is nu bijna 80 jaar oud. Het is een reliek uit de tweede wereldoorlog. Gezien de goede staat op de foto’s van 1993, zou het misschien aangewezen zijn om dit stukje openbaar bouwkundig erfgoed van de gemeente in ere te herstellen door het mangat open te maken en minstens eens te inspecteren. Meer opzoekingswerk is nodig om dit merkwaardig relict te duiden.
Tekst: Ludo Van der Stock
Foto’s:
De eerste “Burcht – Sint-Jozefschool” onbekende fotograaf, uit het archief van Rudy Schippers.
De kleurenfoto’s van Ladislas Janssens, afgestaan alleen voor deze publicatie.
Gemeentelijk archief, Verslagen college van burgemeester en schepenen Burcht, mei-juni 1944.