De schandpaal van Burcht, opgesteld achter de Sint-Martinuskerk langs het wandelpad. Ernaast een werktekening uit 1751.
Graag uw opmerkingen en andere interessante informatie. Bezoek ons Forum .
We hebben de schandpaal (kaak, pilorijn) van Burcht reeds voorgesteld in onze allereerste Foto van de Maand, Oktober 2012. Ondertussen hebben we bijkomende informatie gevonden en is de toestand van de schandpaal zelf gewijzigd. Daarom deze tweede editie.
De schandpaal van Burcht stond symbool voor de macht van de heerlijkheid Burcht die over de drie graden van justitie beschikte. Het dorpsbestuur kon zowel recht spreken over wanbetalingen als over burenruzies of moord. Een van de straffen bestond uit het 'aan de kaak stellen': de schuldige persoon werd dan aan de schandpaal vastgemaakt met het doel hem/haar in het openbaar te vernederen.
We weten dat de heerlijkheid Burcht in 1687 over een schandpaal beschikte, evenwel zonder beschrijving. In 1751 liet de toenmalige heer van Burcht, Engelbertus Zegerius Ignatius de Neuf, een nieuwe schandpaal in Burcht oprichten. Waar hij juist stond is niet met zekerheid bekend. We moeten wel aannemen dat hij gesitueerd moet worden in het centrum van het dorp.
Na de 2e wereldoorlog werd de schandpaal bij toeval opgegraven in de tuin van de Villa Hortensia, recht tegenover de kerk van Burcht. Hij werd daar in de tuin rechtop gezet.
De kaak bestaat uit verschillende arduinen elementen die eenvoudig bewerkt zijn. Zowel de sokkel als de kop ontbreken.
Onder impuls van onze Kring plaatste de gemeente de schandpaal op een meer zichtbare plaats, achter de kerk van Burcht langs het wandelpad. Hij staat een beetje scheef. De toestand van de kaak was ernstig: na 260 jaar zaten er barsten in het arduin, er ontbraken verscheidene stukken, het geheel was sterk vervuild.
Bovenste deel van de schandpaal. Links de toestand eind 2015, rechts de toestand na behandeling.
Mede op aandringen van onze Kring zette de gemeente een gespecialiseerde firma aan het werk om de instandhouding van het monumentje te verzekeren. De paal werd grondig gereinigd, de ontbrekende stukken werden opgevuld naar het model van de goede onderdelen, barsten en voegen werden waterdicht gemaakt.
Later kan men overwegen om de schandpaal te restaureren naar de oorsponkelijk toestand uit 1751. Ondertussen beschikken we over de oude werktekening van de schandpaal. We zien daarop de vorm van de verloren geraakte sokkel. We hebben een ruwe schets van het bovenstuk met o.a. het wapenschild van de familie De Neuf met de drie everzwijnskoppen. In Wommelgem staat een gerestaureerde monumentale schandpaal die er opgericht werd toen de familie De Neuf de heerlijkheid Wommelgem kocht, jaren na Burcht. De kop ervan kan als model dienen voor een eventuele restauratie. Het belangrijkste is evenwel dat onze schandpaal beschermd is tegen verdere aftakeling door de recente maatregelen.
De kaak van Wommelgem. Rechts een detail van de kop met wapenschild De Neuf.
Best zou bij de schandpaal ook een bord aangebracht worden waarop enige toelichtingen gegeven worden.
Bronnen:
"Archief De Neuf", archief in privéhanden, geïnventariseerd door de Heemkundige Kring Zwijndrecht Burcht.
VERELST, D., Geschiedenis van Zwijndrecht en Burcht - Deel 1, p. 243.
Tekst en foto's: Chris Vander Straeten.