Schilderij Sint-Machutus boven het altaar, kerk Zwijndrecht.
Graag uw opmerkingen en andere interessante informatie. Bezoek ons Forum .
Als u de kerk van Zwijndrecht bezoekt, dan treft u in de zijkapel links van het hoofdaltaar, achter het harmonium, een altaar ter verering van de Heilige Machutus aan. Deze heilige is sinds mensenheugenis de beschermheilige tegen slappe leden, zenuwziekten, lamheid, rhumatisme (reuma), “het sciatique” (lage rugpijn) en “ ’t flerecijn” (reuma aan de heup). Af en toe werd hij ook aangeroepen ter genezing of voorkoming van “hertegespan” (rachitis of Engelse ziekte).
Waar een heilige voor kan dienen.
Hoe kwam deze heilige in Zwijndrecht terecht?
Machutus werd geboren rond het jaar 500 en ging al vroeg naar een klooster in Ierland. Hij zou daar, onder druk van z’n grote populariteit onder de bevolking, bisschop gewijd worden. Om aan deze druk te ontsnappen, vluchtte hij naar Frankrijk en ging in Aleth (nu een wijk van Saint Malo), een klooster besturen. In 541 zou hij dan toch nog de titel van bisschop krijgen. Hij besteedde z’n leven aan het bekeren van de toenmalige medemens tot het christendom. In 565 (sommige bronnen zeggen in 597) overleed hij te Saintes (Frankrijk) en werd daar begraven.
Rond 851 kwam een deel van het stoffelijk overschot van Machutus, als heilige vereerd, terug in Aleth. De aanhoudende invallen van de Noormannen maakten dat de toenmalige geestelijkheid, met medeneming van de heiligenrelikwieën, op de vlucht sloeg. De beenderen van de Heilige Machutus kwamen in Parijs terecht. Hierna werden de grotere relikwiestukken verdeelt tussen de Sint Donaaskerk te Brugge en de abdij van Gembloers. De kleinere relikwietjes kwamen zowat overal in Vlaanderen terecht, zo ook bij ons. Er zou reeds in 1574 een Sint Machutusaltaar in Zwijndrecht te vinden geweest zijn.
Relikwie St. Martinus.Tijdens de Beeldenstorm (1566) werd de kerk van Zwijndrecht niet gespaard en verdween de relikwie van de Heilige Machutus, maar niet de aanbidding ervan. Door toedoen van aartshertogin Isabella kwamen er dan toch drie kleine relikwieën van de heilige vanuit de abdij van Gembloers naar ons. De toenmalige bisschop van Gent, Antonius Triest, droeg zelf de relikwieën van het Vlaams Hoofd terug naar de kerk van Zwijndrecht. Al gauw hierna zouden de pelgrims toestromen ter aanbidding van de heilige en - het kon niet uitblijven - er zouden wonderen gebeuren. Later zou dezelfde bisschop één van de relikwieën weer terug meenemen naar Gent. Allen die naar Zwijndrecht kwamen om er tot de Heilige Machutus te bidden, zouden hier, volgens bisschop Triest, 40 dagen aflaat mee verdienen. Later zou dit zelfs een volledige aflaat worden maar deze moest wel geregeld hernieuwd worden. De gelovige moest dus regelmatig terug naar Zwijndrecht komen om de Heilige Machutus te vereren om zo de aflaat “te onderhouden”. Reeds voor 1800 zou er een “Machutusbegankenis” plaats gevonden hebben op de 3e Sinksendag. Er was een gezongen mis en de kerk was versierd. Vanaf 1741 kon men ook wassen beeldjes en medaillons van de heilige kopen. En de pelgrims kwamen in grote getale!
De Machutusrelikwieën overleefden de Franse periode en de begankenis zou nu plaats vinden op de 2e Sinksendag. En we weten zelfs min of meer hoe dit vanaf 1870 in z’n werk ging.
Zo schrijft pastoor Van Bavegem: “Tweede Sinxendag: solomnele begankenis tot den Heiligen Machutus. De kerk wordt op haar beste versierd en de altaren met bloemen en kandelabers voorzien.”
Vlag van de broederschap van Sint MachutusHet programma van die dag zag er als volgt uit:
“ De altaren worden voorzien van bloemen, vazen en kandelabers. ’s Avonds te voren wordt er door het luiden der klokken het feest aangekondigd. Het beeld van de Heilige Machutus wordt in het midden van de kerk geplaatst, nabij den ingang, en er wordt eenen offerblok voor gezet. Om 5 uur (’s morgens) begint men te zegenen en het “de religium” van Sint Machutus te zeggen. En verders gedurende den dag onder de octaaf zegent men telkens dat men daartoe wordt aangevraagd. De eerste mis begint om 6 uur. De tweede, gezongen, mis is om 7 uur en de leden van de Broederschap van de Heilige Machutus verzorgen den zang. De derde mis is om 8 uur en wordt gehouden voor de afgestorven leden van de Broederschap. De hoogmis is om 10 uur en gebeurt met assistentie. Na de mis: plechtige processie twee maal rond het kerkhof (Noot 1). Om 15 uur: plechtig lof. Onder de octaaf: alle dagen een mis om 8 uur en ’s avonds lof om 19 uur. ’s Maandag slot der begankenis: een mis met assistentie ter ere van de Heilige Machutus voor alle leden van den Broederschap die dan ten offer gaan en een rondgang rond het kerkhof. Dezen dienst wordt betaald door den Broederschap.”
VotiefkastGedurende de octaaf voor de heilige Machutus was de kerk de hele dag open en werd er een bewaakster aangesteld om alles na te zien en te bewaken. Zij mocht ook wassen beeldjes verkopen ten voordele van de kerk. In de sacristie kon men aan de Heilige Machutus gewijd water verkrijgen of een formulier ter aflezing of zegening van een ziek kind. Alfred Ost zou in 1919 bedevaantjes tekenen. Later kon men een stoffen bedevaantje aankopen om aan te tonen dat men op bedevaart naar Zwijndrecht geweest was. In 1977 zouden er mensen uit Kerksken (nu deelgemeente van Haaltert) en in 1986 kwamen er nog mensen uit de omgeving van Herzele op bedevaart naar Zwijndrecht. Voordien moeten er toch mensen zijn geweest die voorspraak ter genezing gekregen hebben van “onze” heilige; getuige de ex-voto’s tegen de muur aan het altaar (Noot 2). Er zitten zelfs afbeeldingen van boerderijdieren bij!
Wanneer of waarom nu juist de “begankenis” van route is veranderd, kon niet achterhaald worden. Maar de route die de meeste onder onze dorpsgenoten nog kennen is deze: Dorp West, Ferdinand de Deckerstraat, Sint Annaboomstraat, Smisstraat, Adhémar Borinstraat en Leopoldstraat (nu Adrien Van Roeyenstraat) om dan terug naar de kerk te lopen. En dat er in 1953 veel volk op de “begankenis” af kwam, kon u zien in de film getoond op Erfgoeddag 2015. Vanaf 1975 was er enkel nog een rondgang met de relikwieën in de kerk.
Enkele ex voto's voor de genezing van een kind, een onderbeen, een rund, een varken.
Onze Heemkundige Kring wil graag weten hoe die begankenis georganiseerd werd: werd er geoefend in het “mooi lopen”, wie zorgde er voor de kleding van de engeltjes en de bellemannetjes in de optocht? Door wie werd de balkadijn gedragen? Wie knipte de confetti en wanneer begon men hieraan? Moest men eerst naar de begankenis voor men naar de kermis mocht? Werd vooraf op school of in de kerk het Sint Machutuslied ingeoefend? Hoe zat dat met de ‘grote’ en de ‘kleine’ begankenis? Hebt u nog herinneringen, foto’s of andere documentatie aan de Machutusbegankenis dan horen we dat ook graag van u. Ook over de Wivinabegankenis te Burcht of de Sint Annaprocessie op Vlaams Hoofd vernemen wij graag meer.
Noot 1: Het kerkhof lag toen nog rond de kerk. Pas in 1890 werd de huidige begraafplaats aangelegd.
Noot 2: Ex voto is een voorwerp dat bij een altaar of een heiligenbeeld geplaatst werd als dank voor een verkregen gunst, in dit geval meestal een genezing.
Tekst: Mireille Schaekers met de sympathieke medewerking van het parochiaal team Heilige Kruiskerk te Zwijndrecht
Foto’s: Vincent Deleu
Bronnen:
DE GROODT, R., De Heilige Machutus, bisschop en belijder, 1919, Parochiearchief Heilige Kruiskerk Zwijndrecht.
De Sint Machutusverering in Zwijndrecht, Publicatie Open Monumentendag 2009, gemeente Zwijndrecht.
VAN BAVEGEM, E.H., Jaargetijden, Diensten & Verordeningen bestaande in de kerk van Zwijndrecht, 1870, Parochiearchief Heilige Kruiskerk Zwijndrecht.
Broederschap van Sint Machutus, 1936, parochiearchief Heilige Kruiskerk Zwijndrecht.