Graag uw opmerkingen en andere interessante informatie. Bezoek ons Forum .
Wie Het Steen bezoekt of er voorbij wandelt, is er zeer waarschijnlijk meermaals voorbij gelopen zonder het te beseffen. Net naast de trap waar Lange Wapper iedereen verwelkomt en die toegang geeft tot de binnenplaats van Het Steen, maar verscholen achter vetplanten, kan iedereen een gedenksteen terugvinden naar aanleiding van een ballonongeval. Mogelijks handelt het zelfs over het oudste luchtvaartmonument in Vlaanderen.
De pijl duidt aan waar de geïnteresseerde lezer de gedenksteen kan vinden.De inscriptie bij dit eigenaardig monumentje is echter al zichtbaar verweerd, maar een geoefend oog kan de volgende tekst lezen:
“IN TREUER BERUFSERFULLUNG FAND
HIER AM 1 FEBRUAR 1902 SEINEM TOD
HANS BARTSCH VON SIGSFELD
HAUPTMANN IM LUFTSCHIFFERBATAILLON BERLIN”.
De lezer van dit artikel vraagt zich ondertussen misschien af waarom we hier aandacht hebben voor een monument in Antwerpen stad. De reden is nochtans simpel: zowel het ballonongeval als het monument hebben een duidelijke link met Zwijndrecht.
Het monument herdenkt de dramatische vlucht van twee Duitse ballonvaarders in de toenmalige Borgerweertpolder, nu Antwerpen Linkeroever, maar destijds (tot 1923) Zwijndrechts grondgebied. De ballon zelf was opgestegen in Berlijn-tempel.
De ballonvaart had vermoedelijk een wetenschappelijk doel. Eén van de inzittenden was Dr. Professor Franz Lincke, zelf geen ballonvaarder maar wel een wetenschapper die verscheidene experimenten en metingen deed in de atmosfeer.
De plaatselijke bevolking zag op zaterdag 1 februari 1902 rond 14u boven de stad en boven de dokken een luchtballon in de richting van de Schelde vliegen. Wegens een storm uit het oosten die op dat moment woedde, werd de ballon met grote snelheid voortgedreven.
Boven de Borgerweertpolder, daalde de ballon en werd het anker uitgeworpen. Franz Lincke kon nog uit de mand vallen, zijn kompaan (de ballonvaarder) had minder geluk en bleef met zijn voeten in de koorden hangen. Omwille van het gewichtsverlies begon de ballon opnieuw te stijgen. Nadien daalde de ballon weer, raakte de grond en sloeg de ballonvaarder met het hoofd tegen stenen. Ondertussen vloog de ballon nog enkele meters verder gelet op de sterke wind, waarbij de mand met de man over de grond sleepte. Verderop zakte de ballon in elkaar.
De plaatselijke rijkswachter van het Vlaams Hoofd kwam ter plaatse samen met dokter Smets, maar de ballonvaarder was op dat moment reeds overleden. Deze ballonvaarder was Rudolf Hans Bartsch von Sigsfeld, behoorde tot een adellijke familie en was een ervaren ballonvaarder en absoluut geen onbekende in luchtvaartmilieus. Op het moment van het ongeval was hij 41 jaar.
Enkele dagen na het ongeval, met name op 4 februari 1902 werd het lichaam van Hans Bartsch von Sigsfeld overgebracht naar het Ooststation van Antwerpen (via de overzet), wat in het centrum van Antwerpen gepaard ging met indrukwekkende militaire plechtigheden en vele kijklustigen langs de Schelde. Van daaruit vertrok de stoet naar het Centraal Station waar een trein de kist mee vervoerde tot Berlijn. Het graf van Hans Bartsch von Sigsfeld zou nog steeds bestaan en is te situeren in Ballenstedt (deelstaat Saksen-Anhalt).
De passagier die het ongeval overleefde, Franz Lincke legde tegenstrijdige verklaringen af wat nadien voor de nodige tumult zorgde in de pers. Lincke liet zich ook niet onbetuigd en was ontevreden over zijn behandeling door de Rijkswacht van het Vlaams Hoofd/Zwijndrecht. Door de media-aandacht (zelfs toen al) werden in het Belgische Parlement verschillende vragen gesteld aan de regering. Dit gebeurde reeds op 6 februari 1902. Uiteindelijk werd door de overheid (zowel de Belgische als de Duitse) de houding aangenomen dat de Rijkswacht een moedig gedrag had getoond.
Vrij snel na de feiten (in mei 1903) kocht de Duitse gemeenschap in België een perceeltje grond in de Borgerweertpolder. De aankoop gebeurde door Heinrich Albert von Bary, de voorzitter van de Duitse kolonie. Voor WOI waren de Duitsers, na de Nederlanders, het meest tegenwoordig in de stad Antwerpen. Zo waren er Duitse bakkers, slagers, cafés, restaurants, dokters,…
Migranten uit Duitsland kwamen terecht in een goed georganiseerd sociaal netwerk. Net voor WOI was er sprake van 50 Duitse verenigingen, met als koepel het “Zentral-Ausschus der Deutschen Vereine”. Bovenvermelde Albert von Bary (een rijke handelaar, bankier en maritiem agent) stond aan het hoofd van deze instantie en werd ook de “Duitse burgemeester van Antwerpen” genoemd (op een bepaald moment had hij tijdens zijn leven zelfs al een straat naar hem vernoemd).
Kort daarop, op 6 maart 1904 werd het monument ingehuldigd.
De gedenksteen die nu aan Het Steen te vinden is, stond dus oorspronkelijk in Zwijndrecht. Het perceeltje grond dat hiervoor werd gekocht, was gelegen aan de vroegere Rijselsebaan, welke nu in grote mate overeenkomt met de huidige Blancefloerlaan. Toenmalige krantenartikels spraken van nabij de herberg “De Veloclub”, Rijselsebaan 47 wat ongeveer te situeren is ter hoogte van het huidige Fabory (voordien Combori), net naast de sporthal van Linkeroever.
Bij de annexatie van de Borgerweertpolder met het Vlaams Hoofd door Antwerpen en vervolgens het aanleggen van de verschillende tunnels onder de Schelde werd onder meer ook de baan naar Zwijndrecht heraangelegd en verlegd. Daardoor werd de gedenksteen overgebracht naar een gebouw van IMALSO (Intercommunale Maatschappij van de Linker ScheldeOever).
In 1954 werd het monument door IMALSO aan het Museum van Oudheidkunde van de stad Antwerpen geschonken. Volgens bepaalde bronnen zou het Jules Van Beylen geweest zijn (hij was voormalig conservator van het Nationaal Scheepvaartmuseum in Antwerpen) die de steen op de huidige plaats zou gezet hebben.
Aangezien er plannen zijn om binnen afzienbare tijd Het Steen te restaureren, is het maar de vraag wat er met de gedenksteen zal gebeuren? Misschien is het geen slecht idee om het toch al aangetaste monument verder te vrijwaren en te schenken aan de gemeente Zwijndrecht?
Tekst: Peter Van den Eynde
Postkaart en foto: Peter Van den Eynde
Bronnen:
www.luchtvaarterfgoed.be
www.hangarflying.be/nl/print/content/ballonongeval-de-borgerweert
www.wursten.be/antwerps/de-duitse-kolonie-van-antwerpen-19de-eeuw-2/ (informatie over de Duitse kolonie in Antwerpen stad)
VAN KERSHAVER, J., Zwijndrecht’s verleden – 6de vervolg in Annalen van de Oudheidkundige Kring van het land van Waas, 1939, Deel 50 (2de aflevering).
Gazet van Antwerpen, 3 februari 1092 en 8 februari 1902.
SMET, W., Kijk op Zwijndrecht en Burcht, 1981.
LAUWERS, F., Oud Sint Anneke herleeft, 1983.
KOCKELBERG, G.K., Kroegentocht rond de Borgerweert, 1994